ग़ज़ल का महत्वपूर्ण हिस्सा "बहर"

#10articlechallenge #ichallengeyou Chapter 10 Last......!!

Originally published in hi
Reactions 0
5401
Manu jain
Manu jain 12 May, 2020 | 1 min read

अरूज़ में दो प्रकार की बहर होती है मात्रिक और गैर मात्रिक बहर
जो 32 बहरे हे सब गेर मात्रिक हे.

मात्रिक बहर

इस बहर में हर मात्रा दिर्घ होती है
22/22/22/22/2
22/22/22/22/22
22/22/22/22/22/2
22/22/22/22/22/ 22/2. 

जैसे  22/22/22/22/22/2.   
11 मात्रा की मात्रिक बहर हे

उदाहरण -: खुदा ए सुखन कहे जाने वाले
                मीर तकी मीर ने इसमें बहुत लिखा

इसलिए इसे बहर ए मीर भी कहते हैं

आप इसमें अपने हिसाब से 5 से25 कितनी भी मात्रा की बहर बना सकते हो

:- पर तकतीय(लय) करोगी तो
एक सी नहीं आयेगी

खोल के  रख  इन घर  के रोशनदानों को
21   2   2    2  2   2    2222 2
अच्छी  नहीं   हैं  घर  में  इतनी  ख़ामोशी
22   12   2  2      2  22 222

यही खासियत है मात्रिक बहर की

हम 211 को भी 22 मान सकते हे और 121 को भी 22 अगर वो लय नहीं बिगड़े तो

:- पर तकतीय करो तो
एक सी नहीं आयेगी

खोल के  रख  इन घर  के रोशनदानों को
21   1/  2    2 / 2   2  /  22/22/ 2
अच्छी  नहीं   हैं  घर  में  इतनी  ख़ामोशी
22/   12   1 / 2      2  /22 /22/2

गैर मात्रिक बहर:-

1.

(बहरे कामिल मुसम्मन सालिम)
मुतफ़ाइलुन मुतफ़ाइलुन मुतफ़ाइलुन मुतफ़ाइलुन
11212 11212 11212 11212

2.

(बहरे खफ़ीफ मुसद्दस मख़बून)
फ़ाइलातुन मुफ़ाइलुन फ़ेलुन
2122 1212 22 

3.

(बहरे मज़ारिअ मुसम्मन मक्फ़ूफ़ मक्फ़ूफ़ मुख़न्नक मक़्सूर)
मफ़ऊल फ़ाइलातुन मफ़ऊल फ़ाइलातुन
221 2122 221 2122

4.

(बहरे मुजतस मुसमन मख़बून महज़ूफ) unn
मुफ़ाइलुन फ़यलातुन मुफ़ाइलुन फ़ेलुन
1212 1122 1212 22

5.

(बहरे मज़ारिअ मुसमन अख़रब मकफूफ़ मकफूफ़ महज़ूफ़)
मफ़ऊल फ़ाइलात मुफ़ाईलु फ़ाइलुन
221 2121 1221 212

6.

(बहरे मुतकारिब मुसद्दस सालिम)
फ़ऊलुन फ़ऊलुन फ़ऊलुन
122 122 122

7.

(बहरे मुतकारिब मुसमन सालिम)
फ़ऊलुन फ़ऊलुन फ़ऊलुन फ़ऊलुन
122 122 122 122

8.

(बहरे मुतक़ारिब मुसम्मन मक़्सूर)
फ़ऊलुन फ़ऊलुन फ़ऊलुन फ़अल
122 122 122 12

9.

(बहरे मुतदारिक मुसद्दस सालिम)
फ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ाइलुन
212 212 212

10.

(बहरे मुतदारिक मुसम्मन अहज़ज़ु आख़िर)
फ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ा
212 212 212 2

11.

(बहरे मुतदारिक मुसम्मन सालिम)
फ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ाइलुन
212 212 212 212

लय :- तुम अगर साथ देने का वादा करो

12.

(बहरे रजज़ मख़बून मरफ़ू’ मुख़ल्ला)
मुफ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ऊलुन मुफ़ाइलुन फ़ाइलुन फ़ऊलुन
1212 212 122 1212 212 122

13.

(बहरे रजज़ मुरब्बा सालिम)
मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन
2212 2212

14.

(बहरे रजज़ मुसद्दस मख़बून)
मुस्तफ़इलुन मुफ़ाइलुन
2212 1212

15.

(बहरे रजज़ मुसद्दस सालिम)
मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन
2212 2212 2212

16.

(बहरे रजज़ मुसम्मन सालिम)
मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन मुस्तफ़इलुन
2212 2212 2212 2212

17.

(बहरे रमल मुरब्बा सालिम)
फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन
2122 2122

18.

(बहरे रमल मुसद्दस मख़बून मुसककन)
फ़ाइलातुन फ़यलातुन फ़ेलुन
2122 1122 22

19.

(बहरे रमल मुसद्दस महज़ूफ़)
फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलुन
2122 2122 212

20.

(बहरे रमल मुसद्दस सालिम)
फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन
2122 2122 2122

21.

(बहरे रमल मुसमन महज़ूफ़)
फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलुन
2122 2122 2122 212

22.

(बहरे रमल मुसम्मन मख़बून महज़ूफ़)
फ़ाइलातुन फ़यलातुन फ़यलातुन फ़ेलुन
2122 1122 1122 22

23.

(बहरे रमल मुसम्मन मशकूल सालिम मज़ाइफ़ [दोगुन])
फ़यलात फ़ाइलातुन फ़यलात फ़ाइलातुन
1121 2122 1121 2122

24.

(बहरे रमल मुसम्मन सालिम)
फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन फ़ाइलातुन
2122 2122 2122 2122

25.

(बहरे हज़ज मुसद्दस महजूफ़)
मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन फ़ऊलुन
1222 1222 122

26.

(बहरे हज़ज मुसद्दस सालिम)
मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन
1222 1222 1222

27.

(बहरे हजज़ मुसमन अख़रब मक्फ़ूफ मक्फ़ूफ मक्फ़ूफ महज़ूफ़)
मफ़ऊल मुफ़ाईल मुफ़ाईल फ़ऊलुन
221 1221 1221 122

28.
(बहरे हज़ज मुसम्मन अख़रब मक़्फूफ़ मक़्फूफ़ मुख़न्नक सालिम)
मफ़ऊल मुफ़ाईलुन मफ़ऊल मुफ़ाईलुन
221 1222 221 1222

29.

(बहरे हज़ज मुसम्मन अशतर मक़्फूफ़ मक़्बूज़ मुख़न्नक सालिम)
फ़ाइलुन मुफ़ाईलुन फ़ाइलुन मुफ़ाईलुन
212 1222 212 1222
तुम तो ठहरे परदेसी साथ क्या निभाओगे

30.

(बहरे हज़ज मुसम्मन अशतर मक़्बूज़, मक़्बूज़, मक़्बूज़)
फ़ाइलुन मुफ़ाइलुन मुफ़ाइलुन मुफ़ाइलुन
212 1212 1212 1212

31.

(बहरे हज़ज मुसम्मन मक़्बूज़)
मुफ़ाइलुन मुफ़ाइलुन मुफ़ाइलुन मुफ़ाइलुन
1212 1212 1212 1212

32.

(बहरे हज़ज मुसम्मन सालिम)
मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन मुफ़ाईलुन
1222 1222 1222 1222

0 likes

Published By

Manu jain

ManuJain

Comments

Appreciate the author by telling what you feel about the post 💓

  • Monu jain · 3 years ago last edited 3 years ago

    Very beautifully written... And I understand very easily.. क्या आप ग़ज़ल के दोष भी सिखा देंगे...pls

  • Manu jain · 3 years ago last edited 3 years ago

    Ji jarur kuch waqt baad wo bhi post karugi .... happy reading 🌸

Please Login or Create a free account to comment.